Wat is Rationalisatie?

Rationalisatie is een psychologisch beschermingsmechanisme waarbij we proberen om onze gedachten, gevoelens of gedragingen logisch en gerechtvaardigd te laten lijken, zelfs als deze verklaringen niet de werkelijke motieven of oorzaken weergeven. Met andere woorden, het is een manier om onszelf en anderen ervan te overtuigen dat onze acties en overtuigingen rationeel en acceptabel zijn, terwijl we eigenlijk diepere, vaak ongemakkelijke of bedreigende waarheden verbergen.

Voorbeelden van Rationalisatie

• "Ik heb geen therapie nodig; er zijn mensen met veel grotere problemen dan ik."
• "Een drankje aan het eind van de dag helpt me gewoon te ontspannen."
• "Mijn partner geeft me niet de aandacht die ik nodig heb, dus ik zoek het elders."
• "Ik ben gewoon een onafhankelijk persoon; ik heb niet zoveel behoefte aan intimiteit."
• "Ik ben gewoon niet goed in het uiten van mijn gevoelens, dat is mijn persoonlijkheid."
• "Ik weet dat ik niet genoeg slaap krijg, maar ik functioneer prima met vijf uur slaap."

Waarom we rationaliseren

Rationalisatie is een psychologisch beschermingsmechanisme dat we vaak onbewust gebruiken om onszelf te beschermen tegen gevoelens van schuld, schaamte, angst, of andere emoties. Hieronder staan enkele redenen waarom ons systeem kan voelen dat we onszelf moeten beschermen:

Bescherming van het Ego

Mensen hebben een sterk verlangen om een positief zelfbeeld te behouden. Rationalisatie helpt om onszelf te beschermen tegen zelfkritiek en om ons gevoel van eigenwaarde intact te houden.

• Voorbeeld: Iemand die een belangrijke deadline mist, kan zeggen dat de taak niet belangrijk was, in plaats van toe te geven dat ze slecht met hun tijd hebben omgegaan.

Vermijden van Emotionele Pijn

Door rationalisatie vermijden we confrontaties met emoties die voor veel van ons moeilijker te hanteren zijn, zoals schuld, schaamte of angst.

• Voorbeeld: Iemand heeft zijn partner belogen over waar hij/zij was gisteravond. Rationalisatie: "Ik heb gelogen omdat mijn partner toch niet zou begrijpen waarom ik met vrienden moest afspreken; het is beter zo." Deze rationalisatie helpt om de schuldgevoelens en schaamte over het liegen te verminderen.
• Voorbeeld: Iemand voelt zich voortdurend gestrest en overwerkt, maar weigert een pauze te nemen. Rationalisatie: "Als ik nu een pauze neem, raakt alles in de war en komt alles nog meer op mijn bordje terecht." Deze rationalisatie helpt om de angst en stress over het nemen van een pauze en de mogelijke gevolgen daarvan te verminderen. Het kan ook een gevoel van controle geven wanneer we dit in de echte situatie juist missen.

Behouden van Sociale Acceptatie

Rationalisatie kan helpen om ons gedrag te verantwoorden tegenover anderen, wat belangrijk is voor het behouden van sociale relaties en acceptatie binnen een groep. Door ons gedrag logisch te verklaren, kunnen we onszelf en anderen overtuigen dat we handelen in overeenstemming met sociale normen en verwachtingen.

• Voorbeeld: Iemand blijft in een vriendengroep die vaak negatief over anderen praat, hoewel dit hem/haar ongemakkelijk maakt. Rationalisatie: "Ik doe gewoon mee omdat ik geen ruzie wil en iedereen doet het, dus het is niet zo erg." Deze rationalisatie helpt om sociale acceptatie te behouden en de vriendschappen te beschermen, ook al voelen we vaak diep van binnen dat er iets niet klopt met onze normen en waarden.

Beschermen van Emotionele Wonden

Mensen die traumatische ervaringen hebben gehad, kunnen rationalisatie gebruiken om zichzelf te beschermen tegen de herbeleving van pijnlijke herinneringen en emoties. Als beschermingsmechanisme helpt rationalisatie ons om om te gaan met emotionele pijn door deze te herformuleren op een manier die minder bedreigend aanvoelt.

• Voorbeeld: Iemand heeft een traumatische jeugd gehad en vermijdt gesprekken over het verleden. Rationalisatie: "Het heeft geen zin om over vroeger te praten; dat is allemaal voorbij en kan toch niet meer veranderd worden." Deze vorm van rationalisatie beschermt tegen het herbeleven van traumatische herinneringen en emoties.

Culturele Invloeden en Maatschappelijke Druk

Culturele normen en verwachtingen kunnen rationalisatie bevorderen door gedragingen te normaliseren die misschien ongezond zijn.

• Voorbeeld: "Iedereen werkt lange uren in mijn sector, dus het is normaal om nooit vrije tijd te hebben." Sociale media kunnen deze druk versterken door het ideale beeld van succes en perfectie te presenteren.

Hoe werkt rationalisatie in ons Brein?

Rationalisatie is vaak een automatische reactie die plaatsvindt zonder bewuste overweging. Het is een onderdeel van onze beschermingsmechanismen die ons helpen om met bedreigende informatie om te gaan. Ons brein zoekt naar verklaringen die logisch en coherent lijken, zelfs als ze de volledige waarheid niet weerspiegelen.

Rol van de Prefrontale Cortex: De prefrontale cortex, verantwoordelijk voor planning, beslissingen en sociaal gedrag, speelt een cruciale rol bij rationalisatie. Dit deel van de hersenen helpt bij het formuleren van logische argumenten en rechtvaardigingen. Wanneer we ons gedrag rechtvaardigen, activeert de prefrontale cortex om deze rechtvaardigingen te bedenken en te versterken.

Emotionele Regulatie: De amygdala, die betrokken is bij emotionele verwerking, kan negatieve emoties zoals angst of schaamte oproepen. Rationalisatie kan dienen om deze emoties te reguleren door het bieden van logische verklaringen die minder bedreigend zijn. Door onszelf een verzachtende verklaring te geven voor ons gedrag, kunnen we de activiteit van de amygdala verminderen en ons kalmer voelen.

Neuroplasticiteit: Herhaaldelijke rationalisatie kan patronen in de hersenen versterken. Hoe vaker we rationaliseren, hoe meer deze paden in onze hersenen geautomatiseerd worden, wat het moeilijker maakt om deze patronen te doorbreken.

Waarom is rationalisatie relevant in therapie?

Rationalisatie speelt een cruciale rol in therapie omdat het de voortgang en effectiviteit van de therapeutische sessies kan beïnvloeden. Hier zijn enkele redenen hoe rationalisatie invloed kan hebben op de voortgang in therapie:

Onderliggende Oorzaken Blijven Onopgemerkt: Wanneer we ons gedrag rationaliseren, kunnen we de echte redenen voor onze problemen maskeren. Dit maakt het voor therapeuten moeilijker om de onderliggende issues te identificeren en aan te pakken.

Vermijden van Emoties: Rationalisatie ‘helpt’ ons vaak om ongemakkelijke of pijnlijke emoties te vermijden. Dit kan een barrière vormen voor diepgaande emotionele verwerking, wat essentieel is voor genezing en groei.

Gebrek aan Inzicht: Een belangrijk doel van therapie is het verkrijgen van inzicht in jezelf en je gedragingen. Rationalisatie kan dit proces verstoren door je vast te houden aan oppervlakkige verklaringen in plaats van dieper te graven naar de echte oorzaken.

Verminderde Effectiviteit van Interventies: Therapie-interventies zijn vaak gebaseerd op een nauwkeurig begrip van de problemen van de cliënt. Als rationalisatie de echte problemen verbergt, kunnen de interventies minder effectief zijn.

Vertrouwen en Openheid: Een sterke therapeutische relatie is gebaseerd op vertrouwen en openheid. Als we als cliënt constant rationaliseren, kan dit de ontwikkeling van een open en eerlijke communicatie belemmeren.

Therapeutische Samenwerking: Een goede match en samenwerking tussen cliënt en therapeut zijn essentieel voor succesvolle therapie. Rationalisatie kan de samenwerking bemoeilijken doordat het de communicatie en het begrip tussen beiden beïnvloedt.

Het herkennen van rationalisatie

Rationalisatie kan een aanzienlijke belemmering vormen in therapie, waardoor het essentieel is dat therapeuten het herkennen en aanpakken om effectieve vooruitgang te boeken met hun cliënten. Hier zijn signalen van rationalisatie om dit bij jezelf of jouw cliënt te herkennen:

Inconsistenties in Verhalen: Wanneer een cliënt verschillende verklaringen geeft voor hetzelfde gedrag in verschillende sessies. Voorbeeld: Een cliënt zegt de ene week dat ze niet gestudeerd hebben omdat ze ziek waren, maar de volgende week zeggen ze dat het was omdat het studiemateriaal niet belangrijk was.

Vage of Algemeen Klinkende Verklaringen: Uitspraken die te algemeen of oppervlakkig klinken en niet specifiek ingaan op de situatie. Voorbeeld: "Iedereen doet het toch zo" of "Het is gewoon hoe dingen gaan."

Onvermogen om Dieper op Vragen in te Gaan: Wanneer cliënten moeite hebben om dieper in te gaan op hun redenen of gevoelens achter hun gedrag. Voorbeeld: Als gevraagd wordt waarom ze boos werden, antwoorden ze met "Ik weet het niet, ik werd gewoon boos."

Defensief of Verdedigend Gedrag: Cliënten die defensief reageren wanneer hun gedrag in twijfel wordt getrokken. Voorbeeld: Een cliënt bespreekt met zijn therapeut de problemen die hij ervaart in zijn relatie. De therapeut suggereert dat de cliënt misschien wat meer open moet zijn over zijn gevoelens en gedachten met zijn partner om de communicatie te verbeteren. Rationalisatie: "Ik begrijp wat je zegt, maar eerlijk gezegd denk ik niet dat jij mijn relatie echt kunt begrijpen. Jij hebt waarschijnlijk geleerd over relaties uit boeken en studies, maar je hebt mijn partner niet ontmoet en je weet niet hoe hij is. Bovendien, mijn manier van omgaan met problemen heeft tot nu toe altijd gewerkt, dus ik zie niet in waarom ik zou moeten veranderen."

Tips om rationalisatie te overwinnen

Zelfbewustzijn en open communicatie zijn essentieel om rationalisatie te overwinnen en effectiever te profiteren van therapie. Hier zijn enkele praktische tips voor jou als je jezelf herkent in rationalisatie:

Tips voor thuis

• Mindfulness en Meditatie: Oefen regelmatig mindfulness om je bewust te worden van je gedachten en gevoelens zonder oordeel. Hoe voelt het om te ervaren wat er is, zonder dat je het logisch hoeft te maken of iets op hoeft te lossen? Dit kan helpen om sterker te worden in het herkennen en reguleren van jouw emoties.
• Dagelijkse Incheckmomenten: Plan tijd voor zelfreflectie. Hoe ga ik met situaties om? Zie ik hier patronen in en houd ik sterk vast aan bepaalde overtuigingen? Dit kan bijvoorbeeld door het bijhouden van een dagboek. Schrijf eerlijk over je gedachten, gevoelens, en gedragingen. Dit kan je helpen patronen te herkennen en te begrijpen.
• Reflectievragen Beantwoorden: Stel jezelf vragen zoals "Waarom deed ik dit echt?" en "Wat voel ik echt in deze situatie?"
• Feedback van Jouw Omgeving: Vraag om eerlijke feedback van vrienden of familieleden die je vertrouwt.

Tips in therapie

• Wees Voorbereid op Sessies: Noteer belangrijke gebeurtenissen en gevoelens die je tijdens de sessie wilt bespreken.
• Uit je Gevoelens: Wees eerlijk en open over je echte gevoelens en gedachten, zelfs als ze ongemakkelijk zijn. We kunnen spreken vanuit ons logische brein, of we kunnen spreken vanuit een kwetsbaar deel waarvan we weten dat het niet altijd klopt. In therapie is het nuttig om juist dit kwetsbare deel de ruimte te geven.
• Vraag om Verduidelijking: Aarzel niet om je therapeut om uitleg te vragen als je iets niet begrijpt.
• Psycho-educatie: Vraag je therapeut om uitleg over rationalisatie en andere verdedigingsmechanismen om je te helpen deze bij jezelf te herkennen en te begrijpen.
• Oefeningen en Technieken: Werk samen met je therapeut aan oefeningen zoals cognitieve herstructurering en realiteitstesten om rationalisatiepatronen te doorbreken.

Conclusie

Rationalisatie is een veelvoorkomend beschermingsmechanisme dat ons helpt om met de realiteit en emoties om te gaan. In de context van therapie kan rationalisatie echter een belemmering vormen voor vooruitgang. Het is essentieel voor zowel therapeuten als cliënten om rationalisatie te herkennen en aan te pakken om een dieper inzicht en effectieve oplossingen te bereiken. Door bewustwording, zelfreflectie en open communicatie kunnen cliënten leren om hun ware gevoelens en motieven te herkennen, wat leidt tot een meer authentieke en bevredigende therapeutische ervaring. Het gebruik van praktische technieken zoals mindfulness, dagboekschrijven en het ontvangen van feedback kan cliënten helpen om patronen van rationalisatie te doorbreken en emotioneel te groeien.

Wil je meer weten over beschermingsmechanismen, emotieregulatie of wil je samen aan de slag? Voel je vrij vrijblijvend contact op te nemen via info@holistischetherapierotterdam.nl